Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңның 30-бабының қолданыстағы редакциясы түсініктемелермен.
1. Мыналарды:
1) дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды;
2) іш киімді;
3) шұлық-ұйық бұйымдарын;
4) жануарлар мен өсімдіктерді;
5) метрлеп сатылатын тауарларды, атап айтқанда, барлық түрдегі талшықтардан жасалған маталарды, тоқыма және перделік кенеп матаны, жасанды теріні, кілем бұйымдарын, тоқыма емес материалдарды, ленталарды, шілтерді, таспаны, сымдарды, бауларды, кәбілдерді, линолеумды, багетті, пленканы, клеенканы;
6) ұялы байланыстың абоненттік құрылғысын қоспағанда, егер тиісті сападағы азық-түліктік емес тауар пайдаланылмаса, оның тауарлық түрі, тұтынушылық қасиеттері, пломбалары, заттаңбалары, сондай-ақ тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат сақталса, егер шартта неғұрлым ұзақ мерзім белгіленбесе, тауар сатып алынған күннен бастап күнтізбелік он төрт күн ішінде сатушы (дайындаушы) оны айырбастауды немесе қайтаруды қамтамасыз етуге міндетті.
Егер тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат жоғалған немесе қандай да бір себептермен тұтынушыға берілмеген жағдайда, егер тұтынушы осы сатушыдан (дайындаушыдан) сатып алу фактісін дәлелдесе, онда тауарды айырбастау немесе қайтару жүргізілуге тиіс.
1-1. Сатушы (дайындаушы) жарамдылық мерзімі өткен соң сатылған, техникалық регламенттерде, стандарттау жөніндегі құжаттарда белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін, оның ішінде зияткерлік меншік құқықтары бұзыла отырып шығарылған тауарды оның пайдаланылғанына, тауарлық түрінің, тұтынушылық қасиеттерінің, пломбаларының, заттаңбаларының сақталуына-сақталмауына қарамастан, тауар сатып алынған күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде ауыстыруды немесе сатып алынған тауар үшін ақшалай соманы тұтынушыға қайтара отырып, қайтаруды қамтамасыз етуге міндетті.
2. Тұтынушы тауардың кемшіліктерін тапқан және оны ауыстыру туралы талап қойған жағдайда, сатушы (дайындаушы) оны дереу ауыстыруға, ал сатушыға (дайындаушыға) тауардың сапасын қосымша тексеру (сараптама жасау) қажет болған кезде – тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік отыз күн ішінде ауыстыруға міндетті.
Тиісті емес сападағы тауар соған ұқсас жаңа тауарға, яғни бұрын пайдаланылмаған тауарға ауыстырылуға тиіс.
Егер талап қойылған кезде сатушыда (дайындаушыда) ауыстыруға қажетті тауар болмаса, ауыстыру осындай талап қойылған күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде жүргізілуге тиіс.
Тауар сапасын қосымша тексерудің (сараптаманың) құнын сатушы (дайындаушы) төлейді. Егер тауарды тексеру (оның сараптамасы) нәтижесінде тауардың кемшіліктері жоқ екендігі немесе кемшіліктер тұтынушының тауарды пайдаланудың, сақтаудың белгіленген қағидаларын бұзуы немесе үшінші тұлғалардың іс-әрекеттерінен не еңсерілмейтін күштің салдарынан тауар тұтынушыға берілгеннен кейін пайда болғаны белгіленсе, тұтынушы сатушыға (дайындаушыға) тексеру (сараптама) жүргізуге жұмсалған шығыстарды, сондай-ақ оны жүргізуге байланысты тауарды тасымалдауға жұмсалған шығыстарды өтеуге міндетті.
Тұтынушы сапаны тексеруге және тауарға сараптама жүргізуге өзі немесе өзінің өкілі арқылы қатысуға, сондай-ақ тауарды тексеруді (оның сараптамасын) өз есебінен жүргізуге құқылы.
Тауар (жиынтықтаушы бұйым) ауыстырылған кезде, егер шартта өзгеше көзделмесе, кепілдік мерзімі оны тұтынушыға берген күннен бастап қайтадан есептеледі.
2-1. Тұтынушы техникалық жағынан күрделі тауардың елеулі кемшілігін анықтаған және ол шартты бұзу және тауар үшін төленген ақшаны қайтару туралы талап қойған жағдайда, техникалық жағынан күрделі тауарды және оның құрамдасын сатушы (дайындаушы, орындаушы) осы талапты үш жұмыс күні ішінде қанағаттандыруға міндетті.
Тұтынушы техникалық жағынан күрделі тауардың елеулі кемшілігін анықтаған және оны ауыстыру туралы талап қойған жағдайда, техникалық жағынан күрделі тауарды және оның құрамдасын сатушы (дайындаушы, орындаушы) осы талапты отыз жұмыс күні ішінде қанағаттандыруға міндетті.
Бұл ретте сатушы тұтынушының қойған талаптарымен келіспеген кезде сәйкестікті растау жөніндегі органдарға не сынақ зертханаларына техникалық жағынан күрделі тауардың қауіпсіздігін және (немесе) сапасын қосымша тексеруге (сараптамаға) жіберген жағдайда, техникалық жағынан күрделі тауарды қайтару немесе айырбастау жөніндегі мерзім тексеру (сараптама) жүргізілген уақытқа тоқтатыла тұрады.
3. Тауарда табылған кемшіліктерді тұтынушының келісімімен сатушы (дайындаушы), егер шартта өзгеше мерзім белгіленбесе, тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік он күн ішінде жоюға тиіс.
Тауардың кемшіліктерін жоюдың шартта айқындалатын мерзімі күнтізбелік жиырма күннен аспауы тиіс. Егер тауарда табылған кемшіліктерді жою кезінде олардың мерзімінде жойылмайтыны айқын болған жағдайда, тараптар тауардың кемшіліктерін жоюға арналған мерзімді күнтізбелік он күнге ұзарту туралы қосымша келісім жасасуы мүмкін. Бұл ретте тауардың кемшіліктерін жоюға қажетті қосалқы бөлшектердің (детальдардың, материалдардың), жабдықтардың, маманның және басқалардың болмауы дайындаушыны (сатушыны) тауардың кемшіліктерін жою мерзімдерін бұзғаны үшін жауаптылықтан босатуға негіз болып табылмайды.
Тауардың кемшіліктері жойылған жағдайда оған кепілдік мерзімі тауар пайдаланылмаған уақытқа ұзартылады. Көрсетілген уақыт тұтынушының тауардың кемшіліктерін жою туралы талаппен жүгінген күнінен бастап тұтынушының талабы орындалған кезге дейін есептеледі.
Дайындаушы (сатушы) тауарды берген кезде тұтынушыға кепілдік мерзімінің ұзартылғаны туралы ақпаратты жазбаша нысанда беруге міндетті.
4. Сатушы (дайындаушы) кепілді мерзімін белгілемеген тауарға қатысты, не осы Заңның 17-бабы 2-тармағының төртінші абзацында көзделген жағдайда және тәртіппен, егер тұтынушы тауардың кемшіліктері тұтынушыға берілгенге дейін пайда болғанын немесе сол кезге дейін пайда болған себептерден туындағанын дәлелдесе, тауардың кемшіліктері үшін сатушы (дайындаушы) жауап береді.
Сатушы (дайындаушы) сатылған (дайындалған) тауардың кемшіліктері үшін олар жөнінде өзі білмеген жағдайда да жауап береді. Сатушыны (дайындаушыны) жауапкершіліктен босату туралы немесе оны шектеу туралы келісім жарамсыз болады.
5. Сатушы (дайындаушы) кепілді мерзімін белгілеген тауарға қатысты, сатушы (дайындаушы) егер тауардағы кемшіліктер оларды тұтынушыға бергеннен кейін тұтынушының тауарды пайдалану немесе оны сақтау ережелерін бұзуы не үшінші бір тұлғалардың іс-әрекеті немесе еңсерілмейтін күштің салдарынан туындағанын дәлелдей алмаса, тұтынушының талаптарын қанағаттандыруға міндетті.
6. Тұтынушының тиісті сападағы тауарларды айырбастау, қайтару туралы талаптарын, сондай-ақ тиісті сапасы жоқ тауар сатылған жағдайда тұтынушының талаптарын орындау мерзімін өткізіп алғаны үшін тұтынушы талабының орындалмауына жол берген сатушы (дайындаушы), егер шартта, Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, тұтынушыға наразылық берілген күннен бастап талаптар қанағаттандырылған күнге дейін мерзімі өткен әрбір күн үшін тауар құнының бір пайызынан кем емес мөлшерде тұрақсыздық айыбын (айыппұл, өсімпұл) төлейді.
Тұтынушының шартта, Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тұрақсыздық айыбын (айыппұл, өсімпұл) төлеу туралы талаптарын сатушы (дайындаушы) наразылық берілген кезден бастап талаптар қанағаттандырылған кезге дейінгі мерзімде ерікті түрде қанағаттандыруы тиіс.
Мұндай талаптарды ерікті түрде қанағаттандырудан бас тартылған жағдайда тұрақсыздық айыбын (айыппұлды, өсімпұлды) төлеу туралы мәселе тараптардың келісімі болған кезде тұтынушылық дауларды сотқа дейінгі реттеу субъектілерінің қарауына берілуі мүмкін.
Тұтынушылық дауды сотқа дейінгі реттеуде тұтынушыға тұрақсыздық айыбын (айыппұл, өсімпұл) төлеу туралы тұтынушылық дауды реттеу мүмкін болмаған жағдайда тұрақсыздық айыбын (айыппұл, өсімпұл) өндіріп алуды сот жүзеге асырады.
7. Тауар үшін төленген ақшаны тұтынушыға қайтару кезінде сатушы (дайындаушы) одан тауардың толық немесе ішінара пайдаланылуы, оның тауарлық түрін жоғалтуы немесе басқа да осындай мән-жайлар себепті тауардың құны төмендеген соманы ұстап қалуға құқылы емес.
Кемшіліктері бар тауарды дәл сондай маркалы (модельді, артикулді) тауарға ауыстыру кезінде бағаны қайта есептеу жүргізілмейді.
Шартты бұзу кезінде тұтынушымен есеп айырысулар тауардың сатып алу кезіндегі бағасын негізге ала отырып жүргізіледі.
Кемшіліктері бар тауарды басқа маркалы (модельді, артикулді) тауарға ауыстырған кезде, егер ауыстыруға жататын тауардың бағасы ауыстырылып берілген тауардың бағасынан төмен болса, тұтынушы баға айырмашылығын төлеуге тиіс. Тұтынушы қосымша ақы төлеуден бас тартқан жағдайда тараптар шартты бұзып, тұтынушыға сатып алынған тауарға төленген ақшалай сома қайтарылады. Ауыстыруға жататын тауардың бағасы ауыстырылып берілген тауардың бағасынан жоғары болған жағдайда, баға айырмашылығы тұтынушыға төленеді. Көрсетілген есеп айырысуларда ауыстыруға жататын тауардың бағасы көтерілген жағдайда – оның талап қойылған кездегі бағасы, ал бағасы төмендеген жағдайда сатып алу кезіндегі бағасы қолданылады.
8. Сатушы (дайындаушы) тұтынушыға тиісті емес сападағы тауарды жеткізуге және (немесе) қайтарып беруге байланысты шығыстарды өтеуге міндетті.
8-1. Тауарды электрондық саудада өткізу кезінде тауарды жеткізу мүмкіндігі мен оның құны туралы ақпарат тұтынушыға сатып алу-сату шарты жасалғанға дейін беріледі.
9. Сатып алынатын тауарға ақы төлеу нысаны тұтынушы мен сатушы (дайындаушы) арасындағы келісім бойынша Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен айқындалады.
10. Электрондық саудада тұтынушыға сатып алу-сату шартын жасасу алдында тауарды берудің (жеткізудің) немесе шартты орындаудың басқа да талаптары туралы ақпарат қолжетімді болуға тиіс.
Қазақстан Республикасының Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңының 30-бабына түсініктеме
Қазақстан Республикасының Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңының 30-бабы тиісті және тиісті емес сападағы тауарды сату кезінде сатушының (немесе дайындаушының) міндеттерін белгілейді. Егер сатушы сапасыз тауарды сатқан жағдайда, ол бұл туралы тұтынушыға хабарлауға және тауардың ақауларын белгіленген мерзімде жою үшін барлық қажетті әрекеттерді орындауға міндетті.
Сатушы сонымен қатар тұтынушыға тауардың сапасы мен қауіпсіздігін растайтын құжаттарды беруге, сондай-ақ тауардың тиісті емес сапасын сатып алу нәтижесінде тұтынушыға келтірілген залалды өтеуге міндетті. Егер бұл міндеттер орындалмаса, тұтынушы өз құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінуге құқылы.
Тұтастай алғанда, Қазақстан Республикасының Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңының 30-бабы тауарларды сату кезінде сатушының (дайындаушының) тиісті және тиісті емес сападағы міндеттерін айқындайды. Ол сатушы (өндіруші) тұтынушыға тауардың барлық елеулі кемшіліктері туралы ескертуге міндетті екенін және тауардың сапасы дұрыс сатылмаған жағдайда, ол ақауларды белгіленген мерзімде ауыстыру немесе жою бойынша өз міндеттемелерін орындауға міндетті екенін анықтайды. Тұтастай алғанда, бұл мақала тауарларды сатып алу кезінде тұтынушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз етеді, нарықтың барлық қатысушылары үшін тең жағдайларды қамтамасыз етеді және тұтынушыларды жосықсыз сатушылар мен өндірушілерден қорғайды.
Осы баптың маңызды тармақтарының бірі-сатушы немесе өндіруші тиісті сападағы тауарды ауыстыруға немесе тауар тиісті сапада болмаса немесе сипаттамаға сәйкес келмесе, ақшаны қайтаруға міндетті. Сондай-ақ, сатушы немесе өндіруші тауардың кемшіліктерін дереу жоюы немесе оны жою үшін барлық қажетті әрекеттерді орындауы керек. Бұл тұтынушының сапалы тауар алуын қамтамасыз етеді немесе проблемалар туындаған жағдайда ақшаны қайтаруға немесе ауыстыруды алуға мүмкіндік береді. Осылайша, Қазақстан Республикасының Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңының 30-бабы тұтынушылар үшін тең құқықтар мен қорғауды қамтамасыз етеді және нарықты неғұрлым әділ және ашық етеді.
ҚР Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңының 30-бабына тағы бір түсініктеме
30-бап тауарды сату кезінде сатушының (дайындаушының) міндеттерін, оның тиісті немесе сапасыз екендігіне қарамастан анықтайды. Ол тұтынушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз етуге және тараптар арасындағы қатынастарды реттеуге бағытталған.
1. Тиісті сападағы тауар сатылған жағдайда сатушы (дайындаушы) тұтынушыға тауардың барлық негізгі қасиеттері мен сипаттамалары туралы, сондай-ақ тауарды пайдалану және сақтау ережелері туралы хабарлауға міндетті. Мұндай ақпарат тұтынушыға өнімді сатып алу кезінде саналы таңдау жасауға мүмкіндік беретін нақты және қол жетімді түрде берілуі керек.
2. Сапасыз тауар сатылған жағдайда сатушы (дайындаушы) тұтынушыға тауардың барлық кемшіліктері мен ақаулары туралы ескертуге міндетті. Мұндай ескерту тұтынушы ықтимал тәуекелдерді бағалай алуы және осы жағдайларды ескере отырып сатып алу туралы шешім қабылдауы үшін нақты және анық болуы керек. Егер сатушы (өндіруші) тауардың кемшіліктерін жасырса, тұтынушы тұтынушының құқықтарын қорғау туралы Заңға сәйкес өз мүдделерін қорғауға құқылы.
3. Тауарды сату кезінде, оның сапасына қарамастан, сатушы (дайындаушы) тұтынушыға тауарға кепілдік беру, қызмет көрсету және жөндеу шарттарымен танысуға мүмкіндік беруі керек. Бұл тұтынушының сапалы тауарлар мен қызметтерді алу құқығын қамтамасыз ету үшін орындалуы керек Шарт.
4. Сатушы (дайындаушы), егер шартта өзгеше көзделмесе, тұтынушының тауарды берген сәттен бастап 14 күн ішінде тиісті сападағы тауарды айырбастау немесе қайтару құқығын көздейтін ҚР тұтынушының құқықтарын қорғау туралы Заңның 14-бабына сәйкес тауарды айырбастау немесе қайтару мүмкіндігін тұтынушыға қамтамасыз етуге міндетті.
Осылайша, ҚР тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы Заңының 30-бабы тұтынушылардың құқықтарын қорғауды және олардың мүдделерін сақтауды қамтамасыз ете отырып, тауарларды тиісті және тиісінше емес сапада сату кезінде сатушының (дайындаушының) міндеттерін белгілейді. Сатушының (өндірушінің) осы бапта көзделген барлық міндеттерді орындауы маңызды, өйткені бұл тұтынушылардың қанағаттану деңгейіне тікелей әсер етеді және тараптар арасындағы сенімді қатынастардың дамуына ықпал етеді.
Сатушы (дайындаушы) ҚР тұтынушының құқықтарын қорғау туралы заңда көзделген өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда, Тұтынушы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өз мүдделерін қорғауға құқылы. Тұтынушылардың өз құқықтарын тиімді жүзеге асыру және тұтынушылардың құқықтарын қорғау заңнамасын сақтауды талап ету үшін тұтынушылардың сатушының (өндірушінің) құқықтары мен міндеттері туралы хабардар болуы маңызды.